تقسیم بندی طرح های فرش ایرانی

فرش از صنایع باستانی ایران به شمار می رود، با توجه به آثار به دست آمده از گذشتگان برمی‌آید که بافت انواع قالی در ایران به‌ عنوان یک صنعت و هنر روستایی و عشایری ازگذشته ای دور رواج داشته و مشوق این صنعت باستانی اجداد ما بوده اند. در این مقاله در فرش مانلی به توضیح و تقسیم بندی طرح های فرش ایرانی پرداختیم. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.

بررسی بافت فرش پازیریک نشان می‌دهد که نقش‌های این فرش شباهت زیادی به نقش برجسته‌های تخت جمشید دارد و بسیاری از محققان این میراث به جا مانده از گذشته را فرشی ایرانی می‌دانند که توسط مردمان سرزمین‌های مادها و اشکانی بافته شده است.

نمونه دیگری از افتخارات گذشتگان ما فرش بهارستان است که قدمت آن به دوره ساسانی باز می گردد و با نام بهار خسرو شناخته می شود، این میراث فرهنگی به عنوان یکی دیگر از نمادهای تحول در قالی بافی بوده اما بعد از حمله اعراب به ایران متاسفانه این فرش تکه تکه و غارت گشته سپس به مدینه منتقل شد.

در زمان تسلط مغولان بر ایران این صنعت از نظر سبک و تکنیک های مرتبط با آن به بالاترین سطح پیشرفت  خود تا آن زمان رسیدند. با این حال به نظر میرسد که رنسانس قالی ایرانی در زمان پادشاهان صفوی مخصوصا در دوران حکومت شاه عباس رخ داده است.

در آن دوره، فرش هایی با طرح ترنج جایگزین فرش‌ با طرح هایی شد که در دوران تسلط مغولان رواج یافته بود و به طرح‌های مغولی و تیموری معروف بودند. از زمان سلطنت شاه عباس در کنار فرش‌هایی با طرح ترنج، بافتن فرش هایی با نقوش حیوانات و یا شکارگاه‌ پادشاهان رواج یافت.

برای درک بهتر فرش های ایرانی و طرح های آنها باید به این نکته مهم توجه داشت که نقش و نگار فرش ها، نمایانگر نحوه نگرش هنرمندان و قالی باف های هر شهر به محیط، آب و هوا و طبیعت اطراف خود می باشد. نقوش فرش ها اغلب پیامی را نشان می‌دهد که برگرفته از فرهنگ، تاریخ، معماری، اقلیم و زمان بافت فرش را نشان میدهد.

یکی دیگر از مهمترین نقوش به کار رفته در فرش های ایرانی، اشکال هندسی است که دلالت بر یک آیه شعر، آیه یا سوره ای از قرآن، یک داستان افسانه ای یا تاریخی و یا حدیثی از پیامبران دارد. در حال حاضر نیز مهمترین مراکز و کارخانه های فرش در ایران، در شهرهای تبریز، اصفهان، کاشان، کرمان و مشهد متمرکز شده است.

یکی از مهمترین دلایلی که فرش ایرانی در دنیا مورد توجه قرار گرفته و مشتری بیشتری دارد، تنوع رنگ بیشتری است که نسبت به فرش های تولید شده در کشورهای دیگر وجود دارد. کیفیت مواد به کار رفته در آنها بهتر است. رنگ های استفاده شده در فرش ایرانی زنده و طبیعی به نظر می رسند، نقش و نگارهای آن چشم نواز و جذابیت خاصی دارد که برای بیننده و خریدار خوش آیند است.

همه این عوامل در این زمینه موثر بوده و باعث شده فرش ایرانی شهرت و محبوبیت خاص خود را داشته باشد. در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد تقسیم بندی طرح فرش های ایرانی به شما توضیحات جامعی را ارائه دهیم.

طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

طرح‌های برگرفته از ساختمان‌ها و کاشی کاری‌ها و یا اشکال هندسی و تزئینی بناها الهام گرفته شده است. در طول تاریخ طراحی نقشه فرش، طراحان تغییراتی را در طرح‌های اصلی ایجاد کرده و طرح‌های فرعی را به سلیقه خود به وجود آورده‌اند. معروف ترین این آثار عبارتند از مسجد شیخ لطف الله، محرابی کوفی، مسجد کبود.

فرش‌های طرح‌ شاه عباسی

پایه و اساس تمام طرح‌هایی که به نقشه شاه عباسی معروف شده است بر مبنای گل معروف شاه عباسی طراحی و ایجاد شده است. در این طرح‌، گل‌های شاه عباسی به همراه بندهای ختائی و گاهی اوقات با تلفیق آن با اسلیمی‌ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ایجاد و ارائه می نماید. انواع طرح‌های این گروه عبارتند از لچک ترنج شاه‌عباسی، افشان شاه عباسی، شاه عباسی درختی.

فرش‌های طرح اسلیمی

شکل اصلی طرح اسلیمی را، شاخه‌های دورانی در میان برگ‌ها تشکیل می‌دهد. این شاخه‌ها، تجرید یافته طرح درخت می‌باشند. اسلیمی انواع بسیار زیادی دارد و اما در اکثر قالب‌ها این طرح تکرار می‌گردد اما در بعضی فرش‌ها این طرح مسلط است. این طرح یکی از اصلی ترین طرح های اسلامی است.

فرش‌های طرح افشان

در اين طرح كليه بندهای فرش پيوستگی و ارتباط كاملی دارند به نحوي كه به نظر مي رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پايان آن قلم از كاغذ برنداشته و يك ارتباط مداوم بين قسمت‌های مختلف به وجود آورده است. در طراحی افشان به گونه‌ای طراحي انجام مي‌شوند كه هيچ يك از گل و برگ‌ها قرينه نداشته و اصول قرينه نگاری در آن به هیچ عنوان وجود ندارد. افشان دسته گلي، افشان ترنجي ،افشان ختايی از اصلی ترین طرح های افشان می باشند.

ویژگی های مشترک بین انواع طرح های فرش ایرانی

با وجود اینکه فرش ایرانی غنی ترین تنوع نقش و رنگ را دارد اما با این حال باید به این نکته توجه داشت که یک مفهوم متحد و یکپارچه است. فرش های ایرانی از نظر تنوع طرح ،نقش و رنگ ، هر کدام به تنهایی جهانی از رمز و راز و قصه هستند اما ویژگی های مشترک بین انواع نقشه و سبک های فرش ایرانی وجود دارد که مفهوم فرش ایرانی را برای جهانیان تعریف می کند و تاکنون باعث شده است که محبوبیت و مقبولیت فرش ایرانی افزایش یابد. مهمترین ویژگی ها عبارتند از :

رنگ آمیزی فرش

با اینکه در بافت فرش از تعداد زیادی رنگ استفاده شده است اما رنگ آمیزی فرش های ایرانی متعادل و موزون است.

تقارن نقش فرش

اکثر نقشه های فرش ایرانی به صورت متقارن ترسیم می شوند، که در این میان طرح های افشان، منظره و یا چهره است.

حاشیه ی فرش

اکثر فرش های ایرانی حاشیه دارند، مگر اینکه طرح جدید بافت کاشان باشند و یا به صورت سفارشی و متناسب با سلیقه مشتری بافته شده باشند. تعداد و ابعاد حاشیه ها متغیر است اما معمولاً همگی آنها یک حاشیه ی اصلی پهن و با عرض بزرگ و چندین حاشیه ی باریکتر بیرونی و درونی دارند که به آنها حاشیه ی محافظ گفته می شود.

هماهنگی بین فرم و اجزا

در فرش ایرانی تمامی اجزا و فرم ها با نقش کلی قالی تعامل دارند و همین امر موجب زیبایی و چشم نوازی فرش است.

نماد شناسی فرش ایرانی

بسیاری از افراد غیر ایرانی که با فرش ایرانی ارتباط دارند این اثر هنری را صرفاً یک کالای زیبا و خالی از معنی می دانند، اما زمانی که به قدمت این هنر در میان ایرانیان نگاه می کنیم بعید به نظر میرسد که صنعت فرش بافی بی معنی باشد.

هنر نزد ایرانیان نمادگرا است و به همین دلیل باعث شده است که اسطوره و هنر با هم درآمیزند. در دانشنامه عمومی ایران “نماد”  را این چنین تعریف می کنند: “انسان با رمزگذاری اندیشه هایش در قالب نمادهای کلامی یا شمایلی، راهی برای ثبت، رجوع مجدد به آن ها و قابل درک شدن مفاهیم و منظورها برای خود و دیگران یافته است.” موضوع نمادگرایی همواره علاقه‌مندان به فرش ایرانی را مجذوب خود کرده است.

نمادشناسی جزئی نقش فرش ایرانی

اگر بخواهیم به صورت دقیق تر فرش ایرانی را رمز گشایی کنیم باید معانی اشکال هندسی به کار رفته در فرش ایرانی را نیز بدانیم.

دایره

در فرش ایرانی، دایره نماد اجرام آسمانی، جهان هستی و فرهنگ اسطوره ای است.

چهارگوش

در نماد شناسی فرش ایرانی اشکال چهارگوش نمادی از فلسفه خرد می باشد.

نقوش زاویه دارد و ایستا

اشکال و حرکات زاویه دار در فرش ایرانی، نمادی از مردانگی، روانشناسی و تفکر و نگرش فرهنگی است.

نقوش دوار و منحنی

نقوش دوار و منحنی در فرش ایرانی نمادی از هستی، حیات و زنانگی هستند.

نتیجه گیری

در این مقاله سعی کردیم تا در مورد طرح های اصیل ایرانی همچون طرح های فرش ترنج و فرش افشان اطلاعاتی را ارائه نماییم. همچنین در مورد تاریخچه طرح ها و رنسانس در صنعت فرش صحبت کردیم. اگر هنوز سوال و یا ابهامی در مورد تقسیم بندی طرح فرش های ایرانی دارید می توانید با شماره تلفن 09134973854 مشاوران دکوراسیون داخلی فرش مانلی تماس گرفته و مشاوره رایگان دریافت نمایید.